Orgels / Westzaan / Gereformeerde Gemeente
J.J. Allanstraat 463, Westzaan

Kerk


Westzaan had al vroeg een belangrijke positie binnen de Doperse gemeenschap. In de winter van 1533-1534 werden maar liefst 200 mensen in Westzaan gedoopt.
Aan het einde van de 16e eeuw waren er vier stromingen: de Fries Doopsgezinden, de Waterlands Doopsgezinden, de Vlaams Doopsgezinden en de Duits Doopsgezinden, waarvan eerste twee gemeenten Westzaan een gemeente hadden. Hoewel de Wederdopers getolereerd werden, mocht hun kerk niet opvallend zijn. Zo verrezen in Westzaan dan ook twee zogenaamde schuurkerken.
Vermoedelijk al kort na 1600 betrok de Waterlands Doopsgezinde Gemeente van Westzaan een kerk aan de noordkant van het dorp, ongeveer op de grens van de Kerkbuurt en de toenmalige Krabbelbuurt, net ten zuiden van de Weelsloot. In 1695 werd de huidige Noordervermaning in gebruik genomen. Deze kwam op dezelfde plaats maar iets verder van de weg af te staan.  
Nadat in 1851 diaken Cornelis Pieterszn van Zanen (1779-1851) was overleden, bleek hij (ongehuwd) vrijwel zijn gehele nalatenschap aan de kerk te vermaken. Hierdoor was het mogelijk om in 1853 een nieuwe stenen voorgevel te laten bouwen en de kerk verder te herstellen. Het ontwerp was van de hand van architect J.V. Lankelma uit Purmerend, een nog jonge architect die was gehuwd met de halfzus van een van de diakenen. Het werd een voorgebouw met catechisatie- en vergaderkamers in neogotische trant.
Naast de kerk stond al sinds minimaal 1633 een huis. Nadat in 1786 de eerste dominee van elders was beroepen, verhuurden de toenmalige eigenaars Jacob Kruijt en Neeltje Bruijn dat huis aan de dominee. In 1788 werd het huis, na overlijden van de eigenaars, eigendom van de Doopsgezinde Gemeente. Vermoedelijk rond 1800 is een nieuwe pastorie op dezelfde plaats gebouwd, in 1856 aan de westzijde uitgebreid. In 1890 werd aan de Kerkbuurt 23 een nieuwe pastorie in gebruik genomen, de voormalige pastorie werd sindsdien verhuurd. In 1913 nam de koster er zijn intrek. Dat is tot de dag van vandaag zo gebleven.
In 1862 werd de kerk van binnen gerestaureerd.
Al eind 19e eeuw was er samenwerking tussen de Waterlands Doopsgezinde Gemeente en de Westzaanse Fries Doopsgezinde Gemeente aan het Zuideinde. Vanaf 1930 werd gezamelijk een predikant beroepen en in 1949 gingen beide gemeenten, gezien de financiële slechte situatie, samen.
Uiteindelijk werd in 1964 het 150 zitplaatsen tellende kerkgebouw verkocht aan de Gereformeerde Gemeente Westzaan. Deze gemeente kerkte tot enkele 1951 in een kerkgebouw aan de J.J. Allanstraat, gebouwd in 1907 en tegenwoordig in gebruik bij de Christelijk Gereformeerde Kerk te Westzaan en (na een scheuring) enkele jaren in een verenigingsgebouwtje. Het plafond, bespannen met doek, werd kort na de aankoop vervangen door een plafond van schrootjes en omstreeks 1970 verdween het zand op de vloer en werd vloerbedekking aangebracht.

Orgel

In 1874 kwam op de vergadering van de diakenen voor het eerst de "oprigting van een orgel" ter sprake. Er werd nog gekeken naar een tweedehands orgel in Alkmaar, maar uiteindelijk werd besloten een nieuw orgel te laten bouwen door L. van Dam & Zonen uit Leeuwarden, die een voorstel had ingediend. Eén van de diakenen onthield zich van stemming, omdat hij tegen "de daarstelling" van een orgel was, de anderen stemden voor. Van Dam bouwde een eenklaviers orgel met aangehangen pedaal voor de Noordervermaning in Westzaan voor f2.072,45. Het orgel kreeg acht stemmen op het manuaal en werd voorzien van een aangehangen pedaal met de omvang C-g. Op de windlade bleef ruimte voor een discantregister en een gedeeld tongwerk over. Op een van de voor deze slepen bestemde registerknoppen is de tremulant aangesloten. Het instrument werd op 26 augustus 1875 opgeleverd.
De eerste tien jaar werd het onderhoud aan het instrument verzorgt door de firma L. van Dam, vanaf 1917 bij de firma B.F. Bergmeijer. Na het overlijde van Bergmeijer werd het onderhoud begin jaren '30 overgedragen aan de firma H.W. Flentrop te Zaandam, die in 1932 een uitbreiding met enkele registers voorstelde. Er werd niet op ingegaan. In die tijd kwam er een elektriche windmachine, de handpomp bleef wel tot op de dag van vandaag functioneel.
In 1875 was mejuffrouw C. de Jager aangesteld als organiste. Op 29 december 1915 werd de Zaandamse musicus Cor Kee (1900-1997) als organist van het Van Dam-orgel benoemd, op advies van zijn leraar Jan Zwart te Zaandam. Hij speelde tot 31 december 1917 en vertrok toen naar de Doopsgezinde Kerk van Koog aan de Zaan. In 1921 vertrok hij naar de Doopsgezinde Kerk aan het Singel in Amsterdam en daarna naar de Ronde Lutherse Kerk in Amsterdam. Nadat die kerk in 1935 werd gesloten, werd Kee organist van de Oude Lutherse Kerk aan het Spui. Inmiddels was hij een bekend organist en componist binnen de orgelwereld. In 1926 werd Han Hoogewoud (1906-1994) aangesteld als organist. Hij woonde in Amsterdam en was een leerling van de slechts enkele jaren oudere Cor Kee. Hij gaf ook geregeld orgelconcerten in de Grote Kerk. In 1927 vertrok Hoogewoud als organist naar de Hervormde Kerk van Epe. Van 1941 tot 1977 was hij organist van de Oude Kerk te Amsterdam.
In 1975 werd het orgel gerestaureerd en het pedaal uitgebreid met een Bourdon 16’. Hiervoor werd de registertrekker van Afsluiter gebruikt, die buiten werking werd gesteld. De lade en de houten pijpen zijn aan de binnenzijde van de kas tegen de zijwand aan de pompzijde geplaatst. Het pedaal werd tevens vervangen door een nieuw pedaal met de omvang C-d’, gebouwd naar voorbeeld van het aanwezige oorspronkelijke pedaal. De werkzaamheden werden uitgevoerd door W.N. de Jongh te Lisse onder advies van de Orgeladviescommissie van de Vereniging van Organisten der Gereformeerde Gemeenten. Bij de heringebruikname op 9 december 1975 werd het orgel bespeeld door adviseur Paul Wols.
Het orgel is tegenwoordig in onderhoud bij de firma Flentrop Orgelbouw te Zaandam.

Terug naar boven