Orgels /
Zaandam / (voormalig) Gereformeerde Gemeente
Langestraat, Zaandam
Kerk
De Gereformeerde Gemeente in Zaandam kocht in 1954 de kerk van het Nieuw
Apostolisch Genootschap in Zaandam aan, die de twee oorspronkelijke woonhuizen
in 1907 tot kerk hadden verbouwd.
Na een laatste dienst op 28 november 2012 is het kerkgebouw gesloten. De
gemeente is samengegaan met de Gereformeerde Gemeente van Amsterdam. Het
kerkgebouw aan de Langestraat is verkocht.
Orgel
In de kerk
van de Gereformeerde Gemeente te Zaandam stond sinds 1954 een Van Ingen-orgel.
Dit functioneerde niet goed en de twee gemeenteleden Ko Boogaard en Frits
Elshout, van beroep orgelmaker, besloten zelf een orgel voor hun gemeente te
maken. maakten Boogaard en Elshout gebruik van het Van-Dam-orgel (1920) uit de
Hervormde Kerk van Vinkenga. Dit mechanische instrument had één klavier en
aangehangen pedaal en zes stemmen. Op een onbekend moment was de Violon 8 vt
vervangen door een Quint 2 2/3 vt, verder verkeerde het nog in originele staat.
In 1976 werd het orgel aangekocht door Boogaard en Elshout maar deze gaven het
vooralsnog in bruikleen aan de Gereformeerde Gemeente van ’s Gravenpolder. Deze
gemeente had namelijk net een nieuw kerkgebouw in gebruik genomen maar omdat een
nieuw orgel bij de firma Fama & Raadgever nog aanbouw was, moest de gemeentezang
op een tijdelijk orgel worden begeleid. Met het eenklaviers Van Dam-orgel wisten
de Zeeuwse organisten de honderden (!) gemeenteleden te begeleiden tot in april
1979 het Fama & Raadgever-orgel in gebruik werd genomen. Het Van Dam-orgel kwam
naar Zaandam waar het tijdelijk werd opgeslagen tot in 1980 met de bouw van het
nieuwe orgel werd begonnen.
Bij de bouw van dit nieuwe instrument kregen beide heren op onverwacht moment
beschikking over de klavieren van het Witte-orgel uit 1890 dat in de Vrije
Gemeente in Amsterdam had gestaan. Deze klavieren waren vanaf 1931 gebruikt in
het 18e-eeuwse Van Gruissen-orgel in de Hervormde Kerk van Sloten
(Friesland), maar na restauratie door Jürgen Ahrend in 1976 vrijgekomen. Frits
Elshout kon deze klavieren overnemen waarna ze werden benut voor het nieuwe
Zaandamse instrument.
Voor het hoofdwerk werd de winlade van Van Dam gebruikt die werd aangepast aan
de nieuwe dispositie. De lade werd voorzien van nieuwe stokken en slepen. Het
walsraam en een groot deel van de mechanieken waren eveneens van Van Dam. De
kappen en het lijstwerk van de orgelkas werden zelf vervaardigd, evenals het
snijwerk, vervaardigd door G.W. de Wit uit Waddinxveen. Het nieuwe orgel kreeg
15 stemmen, verdeeld over hoofdwerk, bovenwerk en pedaal. De stemming werd
evenredig zwevend. De Trompet 8’, Quint 3’ en Terts 1 3/5’ werden in de
avonduren zelf gemaakt door Elshout, Boogaard vervaardigde de Holpijp 8’ en de
Flute Travers 8’ discant. Voor enkele andere stemmen werd nog enig (historisch)
pijpwerk uit de voorraad van Flentrop gebruikt, het overige pijpwerk werd door
Flentrop nieuw vervaardigd. Al het werk moest in avond- en weekenduren gebeuren
en dat naast een drukke baan, wat heel wat doorzettingsvermogen heeft gekost. De
Zaandammers werden bij de bouw geassisteerd door hun mede-gemeenteleden Jaap
Hotting en Piet van Klaveren, respectievelijk meubelmaker en jachtbouwer van
beroep. De orgelkas werd grotendeels bij Boogaard thuis op de zolder opgebouwd
en Elshout deed op een hulp-windlade thuis in zijn flat al het nodige
voorbereidende werk voor de intonatie. Zo konden de werkzaamheden in de kerk
beperkt worden. In de tweede helft van 1984 werd het Van Ingen-orgel
gedemonteerd waarna in december de nieuwe orgelkas werd opgebouwd. Uiteindelijk
werd na een bouwperiode van zes jaar op 4 april 1986 het Boogaard/Elshout-orgel
in gebruik genomen met een klankdemonstratie door Frits Elshout en Jan de Jong. Op
zaterdag 5 april volgde een concert door Dick Sanderman uit Rijssen.
In 2013 is het orgel overgeplaatst naar de
Gereformeerde Gemeente van
Amsterdam.
Dispositie van het Boogaard/Elshout-orgel (1986): |
||
Hoofdwerk: |
Bovenwerk: |
Pedaal: |
Prestant 8' |
Holpijp 8' |
Subbas 16' |
Roerfluit 8' |
Flute Travers 8' disc. |
|
Octaaf 4' |
Fluit 4' |
Werktuiglijke registers: |
Quint 3' |
Nasard 3' |
Koppel Hoofdwerk-Bovenwerk bas/disc. |
Octaaf 2' |
Woudfluit 2' |
Koppel Pedaal-Hoofdwerk |
Sesquialter II sterk disc. |
Terts 1 3/5' disc. |
Koppel Pedaal-Bovenwerk |
Mixtuur III sterk bas/disc. |
Tremulant bovenwerk |
|
Trompet 8' bas/disc. |
|